Miokardioko infartu akutua eta bularreko angina
Zer da?
Bularreko angina eta miokardioko infartu akutua "kardiopatia iskemikoa" terminoaren barruan sartzen diren gaixotasunak dira. Bihotzeko muskuluari (miokardioari) odola ematen dioten arteria koronarioetako baten buxaduragatik gertatzen dira. Buxadura horrek odola bihotzeko eremu batera behar bezala jariatzea eragozten du; ondorioz, odolean garraiatzen diren oxigenoa eta mantenugaiak ez dira iristen zelula horietara eta zelulak kaltetu egiten dira.
Bularreko angina arteriaren buxadura partziala dagoean gertatzen da; miokardioko infartua, ordea, buxadura osoa gertatzen denean.
Bularreko angina
Miokardioko eremu batek ohi baino odol oxigenatu gutxiago jasotzen duenean sortzen den mina da. Infartua ez bezala, atzeragarria da, eta ez du bihotzean kalte iraunkorrik eragiten.
Bularreko mina ariketa fisikoa egitean edo estres-egoera batean agertzen bada, eta atsedenarekin edo medikazioarekin desagertzen bada, "bularreko angina egonkorra" da. "Ez-egonkor" esaten zaio mina atseden hartzean agertzen denean, handitzeko joera duenean eta gorputzeko beste eremu batzuetara zabaltzen denean, eta atsedena edo medikazioa hartu arren arintzen ez denean. Bularreko angina ez-egonkorra ahalik eta azkarren tratatu behar da.
Miokardioko infartu akutua
Osasun-larrialdi bat da. Arteria koronarioen buxadura osoaren ondorioz, miokardioak ez du odoljariorik jasotzen. Bihotz-muskuluak ezin du funtzionatu, eta kaltetutako eremuko zelulak hiltzen dira (nekrosia gertatzen da). Horrek kalte iraunkor eta atzeraezina eragiten du bihotzean.
Infartua osasun-larrialdi bat da! Deitu 112 zenbakira sintomak agertzen badira
Arrazoiak
Arteria koronarioak buxatu eta kardiopatia eragin ditzaketen bi prozesu daude:
- Arterioesklerosia: Arteria koronarioen barrualdea laua eta elastikoa da. Denbora pasa ahala, gantzen, kolesterolaren, kaltzioaren eta odol-hodien barruan pilatzen diren bestelako substantzien plaka gogor bat sortzen da. Ateroma-plaka horrek arteriak pixkanaka estutzen ditu, eta bihotzera behar adina odol-fluxu iristea eragozten du.
- Tronboak: Ateroma-plakak apurtzen edo askatzen direnean, odol-koagulu bat sortzen da arteriaren paretan. Hori dela eta, pareta bat-batean ixten da eta odolaren zirkulazioa blokeatzen da.
Arrisku-faktoreak
Bularreko angina edo miokardioko infartu bat izateko arriskua areagotu egiten da pertsonak arteriak (eta ondorioz, bihotza) kaltetu ditzaketen ezaugarri pertsonalak, osasun-arazoak edo bizimoduak dituenean.
Pertsona batek zenbat eta arrisku-faktore gehiago izan, orduan eta handiagoa izango da kardiopatia iskemikoa izateko probabilitatea. Faktore batzuk ezin dira aldatu, baina alda daitezkeenak zainduz gero, gaixotasuna prebenitu daiteke.
Aldatu ezin duguna
Kardiopatia iskemikoa garatzeko joera areagotzen duten arrisku-faktoreak:
- Adina: Arriskua 45 urtetik aurrera areagotzen da gizonetan, eta 55 urtetik aurrera emakumeetan.
- Sexua: Ohikoagoa da gizonezkoen artean, emakumezkoen artean baino.
- Familia-aurrekariak: Familian bularreko anginetako edo infartuetako episodioak badaude, baliteke osagai genetiko bat egotea gaixotasunean.
Alda dezakeguna
Aldatu daitezkeen arrisku-faktoreak:
- Sedentarismoa: Jarduera fisikorik ez egiteak miokardioko infartua izateko arriskua bikoizten du. Arrisku-faktore garrantzitsuenetako bat da.
- Elikadura desegokia: Arriskua areagotu egiten da elikadura oso osasungarria ez denean: fruta eta barazki gutxi jaten direnean; gatz, azukre eta gantz ugari jaten direnean; eta janari ultraprozesatua elikagai naturalen ordez jaten direnean.
- Tabakoa: Arnasten diren substantziek arterien pareta kaltetzen dute, eta CO2-a hemoglobinarekin lotzen da globulu gorrietan; beraz, globulu horiek O2 gutxiago daramate bihotzerantz doan odolean. Gaixotasun kardiobaskularren ondoriozko heriotza guztien % 10 eragiten duela uste da.
- Alkohola: Kardiopatia iskemikoa garatzen laguntzen du.
- Gehiegizko pisua eta obesitatea: Gomendatutakoa baino pisu handiagoa edukitzeak miokardioko infartu akutua eta iktusa izateko arriskua areagotzen du.
- Estresa edo antsietatea: Estres eta antsietate handia izateak denborarekin arteriak kaltetzen dituzten hormonak aktibatu ditzake.
- Insomnioa eta loaren beste nahasmendu batzuk, hala nola loaldiko apnea-hipopnea sindromea (LAHS).
- Tentsio arterial altua: Arterien paretan kalteak eragin ditzake, bai eta horiek gogortzen (arterioesklerosia) lagundu ere.
- Diabetesa: Infartua odolean azukre (glukosa) maila altua izatearekin lotu izan da. Gaixotasuna ondo kontrolatuz gero, gaixotasun kardiobaskularrak izateko arriskua murriztu daiteke.
- Hiperkolesterolemia:- Odolean kolesterol maila altuak izateak odol-hodietan gantzak pilatzea eragin dezake (ateroesklerosia). Horren ondorioz, arteriak gogortu eta estutu egiten dira (arterioesklerosia).
- Bihotzeko gaixotasun kronikoak: Taupada irregularrak (arritmiak), bihotz-gutxiegitasuna eta bihotzeko balbulen gaixotasuna.
Kalkulatu arrisku kardiobaskularra
Arrisku kardiobaskularrak adierazten du pertsona batek denbora epe zehatz batean (adibidez, hamar urteetan) gaixotasun kardiobaskular bat izateko duen probabilitatea. Gehien bat pertsonak dituen arrisku-faktoreen kopuruaren araberakoa da. Kalkuluaren helburua honako hau da: zaintzak egokitu ahal izatea arrisku kardiobaskularraren eraginpean egoteko mailara.
Nola kalkulatzen da?
Arrisku kardiobaskularra kalkulatzeko erabiltzen den tresnetako bat SCORE (Systematic Coronary Risk Evaluation) sistema da. Sistema horrek kalkulatzen du pertsona batek zenbateko probabilitatea duen datozen hamar urteetan jatorri kardiakoa edo burmuinekoa duen gertakari baskular hilgarri bat izateko. Pertsona batek gertakari bat duenean, bere arrisku kardiobaskularra handia izatera pasatzen da.
Emaitzaren arabera, honela sailkatuko litzateke:
- Arrisku handia (SCORE >% 5)
- Arrisku ertaina (SCORE % 4-5)
- Arrisku txikia (SCORE < % 4)
Abdomenaren perimetroa
Probatu da abdomenean gantz gehiegi izateak gaixotasun kardiobaskularra izateko arriskua biderkatu dezakeela. Horregatik, kontuan har daitekeen beste parametro bat abdomenaren perimetroa da. Osasunaren Mundu Erakundearen arabera, abdomenaren perimetroaren gehieneko balio osasungarria 88 zentimetrokoa da emakumeetan, eta 102 zentimetrokoa gizonetan.
Síntomak
Osasun-profesionalek lehenbailehen eman behar diote arreta infartu batekin edo bularreko angina batekin bateragarriak diren sintomak dituen edozein pertsonari.
Sintoma nagusia bat-batean agertzen den bularreko mina da. Hura deskribatzeko presioa, zapalkuntza, erredura, indigestioa edo bularreko ondoeza nabari dutela esan ohi dute. Normalean bularrezurraren atzean hasten da, baina pertsona batzuek ezin dute deskribatu zehatz-mehatz non hasten den mina.
Ager daitezkeen beste sintoma batzuk honako hauek dira: muturreko nekea, konorte-galerak, goragalea, zorabioak, aire falta, izerditzea eta ahultasuna.
Kardiopatia iskemikoen sintomak ezberdinak izan daitezke emakumeen eta gizonen artean
Emakumeen sintoma bereizgarriak
- Bularreko mina edo opresioa, edo erretasun-sentsazioa bularrean.
- Mina sabelaren goialdean, masailezurrean, lepoan edo bizkarrean.
- Sabeleko mina (eremu abdominalean) eta/edo indigestioaren antzeko sentsazioa.
- Goragalea.
- Arnasa azkar hartzea edo aire-faltaren sentsazioa.
- Muturreko nekea.
- Zorabioak.
- Ondoeza edo antsietatea.
Gizonen sintoma bereizgarriak
- Bat-bateko bularreko mina, edo desagertzen ez den opresio-sentsazioa bularrean.
- Besoen goialdera, masailezurrera, bizkarrera, lepora eta urdailera hedatzen den bularreko mina.
- Bat-bateko goragalea edo ustekabean botaka egitea.
- Aire faltaren sentsazioa.
- Muturreko nekea.
- Izerditzea.
Zer egin kardiopatia iskemikoaren sintomak badituzu?
HAU BADAUKAZU
- Bularreko mina, 20-30 minuturen buruan desagertzen ez dena, are nitritoak (preskribatutako medikazioa) hartu ostean.
- Palpitazioak edo takikardia, zorabioak edo izerditzen hastea eragiten dizutenak.
- Gorputz-adarren bateko indarra galtzen duzu, ahoaren ertza okertzen zaizu edo hitz egiteko zailtasunak dituzu.
- Nahastea.
- Konortea galtzea.
- Arnasteko zailtasuna.
Jarri harremanetan emergentziekin edo zoaz larrialdi-zerbitzura.
- Araba: 945 24 44 44
- Bizkaia: 94 410 00 00
- Gipuzkoa: 943 46 11 11
- edo 112ra beste autonomia-erkidego batzuetatik
HAU SENTITZEN BADUZU
- Orkatilak edo hankak gehiago handitu zaizkizula.
- Eztul iraunkorra duzula.
- Okerrago arnasten duzula jardueraren bat egitean edo geldirik zaudenean.
- Gauez itotze-sentsazioarekin esnatzen zarela.
- Zorabioak, nekea edo ahultasuna.
- Sukarra.
Eskatu balorazio bat.
- Ohiko ordutegia: osasun-zentroko erreferentziazko profesionala.
- Ordutegitik kanpo: Osasun Aholkua (Tel.: 900 20 30 50), edo zoaz zure EAGra (Etengabeko Arreta Gunera)
Zainketak
Bizi-ohiturak
Baliteke bularreko angina baten edo miokardioko infartu baten ostean egin beharreko zainketei buruzko zalantzak sortzea. Faktore asko baloratu behar dira, baina kontuan hartu beharreko lehena eta funtsezkoa dena bizimodu osasungarria izatea da.
- Izan elikadura orekatu eta askotariko bat , frutak, barazkiak, lekaleak, haragi gihartsuak (besteak beste, oilaskoa eta txahala), arrainak eta fruitu lehor naturalak (eskukada bat egunean eta gatzik gehitu gabe) barne hartzen dituena, betiere indikazio espezifikoren baten aurka ez badoa.
- Mugatu gantz aseak: haragi gorriak, hestebeteak... Saihestu trans gantzak: galletak, opilak, ultraprozesatuak.
- Lehenetsi olio gutxi erabiltzen duten sukaldaritza-metodoak: lurrunetan, egosiz, labean, plantxan… prestatzea janaria. Saihestu frijituak, enpanatuak, arrautzeztatuak…
- Murriztu estimulatzaileen kontsumoa, edari energetikoak, besteak beste.
- Gasik ez sortzeko, astiro murtxikatu eta ez jan normalean gasak sortzen dituzten elikagaiak.
- Hartu likido kopuru erregularra. Zopak eta infusioak eguneroko likido-konputuan sartzen dira. Gainera, oro har frutak eta barazkiak bezalako janariek ur asko dute. Edan likido gehiago giro-tenperatura altua bada, edo sukarra edo beherakoa izanez gero.
- Gehiegizko pisua izanez gero, saiatu argaltzen. Zaila izan daitekeenez, erizainek azaldu diezazukete hura nola lortu eta zure egoeran zehazki zenbat pisu galdu behar duzun.
Bizitza aktiboa mantentzea gomendatzen da, eta pixkanaka-pixkanaka ariketa fisikoen ahalegin-maila handitzea.
- Arnasestua eragin gabe hitz egiteko aukera ematen duten ariketak egin daitezke.
- Lehenengo astean, komeni da ibilaldi txikiak egitea.
- Alta eman eta astebetera, gomendagarria da egunero eremu lau batetik gutxienez ordubetez paseatzea, edo ariketa baliokide bat egitea (bizikleta estatikoa...), tolerantziaren arabera. Fase honetan, ahalegin oso handiak edo luzeak saihestu behar dira.
- Zatitu ariketa gutxienez 10 minutu irauten duten bi edo hiru saiotan.
- Lehenengo asteetan, saihestu objektu astunak altxatzea.
- Ez egin ariketa fisikorik bularrean mina, palpitazioak, nekea edo ondoeza nabaritzen baduzu, edo sukarra edo kontrolatu gabeko gaixotasun akutua baduzu.
- Saihestu ariketa fisikoa giro-tenperatura muturrekoa bada, edo hezetasun handiegia badago. Era berean, ez luke digestioarekin bat etorri behar. Hau da, gosaldu ondoren itxaron ordu bat, eta bazkaldu edo afaldu ondoren, bi ordu.
- Pertsona batzuk bihotz-errehabilitazioko programa batera bideratzen dituzte. Programa hori entrenamendu fisiko egokitu batean, heziketa sanitarioan eta laguntza psikologikoan datza. Errehabilitazioa eta gero, ariketa-programa pertsonalizatu bat izango dute, hortik aurrera betetzeko.
- Saihestu arrisku-egoerak, hala nola elurra, izotza, haizea, bero handia... dagoenean ateratzea.
- Ariketa lagunartean egiteak harreman sozialak susta ditzake.
Infartu bat izan eta hamabost egunera, pertsona gehienek sexu-harremanei berrekin diezaiekete.
Erekzioaren disfuntziorako medikazioa, hala nola sildenafiloa (Viagra®), ez da hartu behar nitratoekin batera. Nitroglizerina/kafinitrina edo solinitrina duten produktuak (partxeak) erabili behar izan badituzu, ez erabili sildenafiloa, tadalafiloa (Cialis®) edo bardenafiloa (Levitra®) bi egun igaro arte.
Adinak aurrera egin ahala, loaren kalitatea eta lo-orduak murriztu edo aldatu egin daitezke. Loa uztartzen eta atseden ona hartzen laguntzeko, honako hau gomendatzen da:
- Gutxienez zazpi edo zortzi orduz lo egin edo atseden hartu.
- Errutina bat jarraitu, oheratzeko eta jaikitzeko ordu bera izaten saiatuz.
- Ez egin ariketa fisiko bizirik lo egin aurretik.
- Siesta laburrak, hogeita hamar minutu baino gutxiagokoak.
- Ez izan afari ugariak eta berandu.
- Arratsaldean ez hartu edari estimulagarririk, hala nola kafea eta tea.
Astebete baino gehiagoz gaizki lo egiten baduzu, edo etengabeko neke- eta logure-sentsazioa baduzu, jarri harremanetan zure erreferentziazko osasun-profesionalarekin.
Estresa ondo kudeatzeak arrisku kardiobaskularra murrizten du. Estres-mailak lotura du gluzemia-mailekin, tentsio arterialarekin, airea falta izatearen sentsazioarekin, loaren kalitate zein kantitatearekin, eta bestelakoekin. Arnasketa-, erlaxazio- edo meditazio-ariketak, edo arreta osokoak (mindfulness), egin ditzakezu estresa erregulatzeko.
Erretzen baduzu, kardiopatia iskemikoko episodio gehiago ez izateko egin dezakezun onena tabakoa edo inhalatutako substantziak kontsumitzeari uztea da, horretarako zigarreta elektronikoak eta lurrungailuak erabiliz.
Pertsona askok hainbat saiakera egiten dituzte erretzeari behin betiko utzi aurretik. Beharrezko motibazioa eta laguntza izatea erabakigarria izan daiteke lortzeko. Zure osasun-zentroan lagungarri gerta dakizkizukeen aukeren berri eman diezazukete. Baliteke are zure auzoan edo herrian laguntza-talderen bat egotea.
Alkohol-kontsumoa mugatzea. Kontsumo seguru bakarra zero gramokoa da.
Medikazioa
Aholku orokorrak
- Egiaztatu tratamendua agindutako moduan jarraitzeko behar duzun informazio guztia duzula: zer, nola, noiz, zenbat, zenbat denboran eta zer bidetatik ematen den (ahotik, injekzio bidez…), nola kontserbatzen den, zertarako balio duen eta izan ditzakeen albo-ondorioak.
- Aldian-aldian berrikusi hartzen duzuna, eta alderatu ezazu tratamendu aktiboaren orriarekin. Zer da tratamendu aktiboaren orria? (bideoa)
- Ospitalizazio edo kontsulta baten ondoren, egiaztatu aldaketak.
- Akatsik ez egiteko, gomendagarria da farmaziara eramatea dagoeneko erabiltzen ez duzun medikazioa.
Zalantzarik baduzu edo medikazioren batek gaizki egiten badizu, zure erreferentziazko osasun-taldearekin kontsulta dezakezu. Lanorduetatik kanpo egiten baduzu, Osasun Aholkura deitu dezakezu (Tel.: 900 20 30 50), edo erreferentziazko Etengabeko Arreta Gunera (EAG) joan.
Ohiko medikazioa
Bularraldeko anginetako edo miokardioko infartuetako episodioetan honako hauek erabili ohi dira:
- Antikoagulatzaileak: Odol-koaguluak astiroago sortzeko eta odola meheagoa izateko erabiltzen dira. Azenokumarola edo Sintrom®, warfarina eta bestelako ahozko antikoagulatzaileak.
- Antiagregatzaile plaketarioak: Odol-koaguluak sortzea eragozten dute. Normalean, farmako horiek azido azetil salizilikoa edo Aspirina®, klopidogrela, prasugrela eta tikagrelorra izaten dira.
- Nitroglizerina: Arteriak zabaltzeko eta bihotzera odol gehiago pasatzeko balio du. Horrek bularreko mina kontrolatzen eta/edo arintzen laguntzen du.
- Estatinak: Kolesterola gutxitzeko erabiltzen den farmako mota.
- Beta-blokeatzaileak: Bihotz-maiztasuna, presio arteriala eta uzkurkortasuna (bihotzaren indarra) murrizten dutenez, bihotzera doan odol-fluxua hobetzen dute.
Medikamentu hauen bidez odola meheagoa da, eta tronboak sortzea eragozten da. Izan ere, tronboek arteriak berriro itxi eta bularreko angineko eta infartu episodio berriak eragin ditzakete.
Horregatik, oso garrantzitsua da medikazio hori ez etetea infartua edo bularreko angina gertatu osteko hilabeteetan.
- Ebakuntza edo biopsia bat izango baduzu, kontsultatu zure erreferentziazko osasun-profesionalarekin jakiteko nola jokatu behar duzun, ebakuntzek odoljario larriak eragin baititzakete.
- Infartua izan eta hurrengo hilabeteetan osasun arloko edozein profesionalenera bazoaz, jakitera eman behar duzu hartzen ari zaren medikazio guztia.
- Kontsulta odontologikoan (dentistan) egiten diren prozeduretan, hala nola hortz-garbiketan eta haginak ateratzean, galdetu zure erreferentziazko osasun-profesionalari farmakoa aldatu edo eten behar den.
- Antiagregatzaileak hartzen dituzten pertsona guztiek ez dute zertan hartu behar urdail-babeslerik. Ultzera aurrekariak izan badituzu, bihotzerreak izaten hasten bazara edo zure gorozkiak beltzak badira (melenak badira), kontsultatu behar duzu zure erreferentziazko osasun-profesionalarekin.
Bularreko angina edo miokardioko infartua izan dutenei erreskate-tratamendu gisa nitroglizerina hartzea gomendatzen zaie. Pilula edo esprai moduan dator.
Nola hartu nitroglizerina, erreskate-medikazioa
Nitroglizerina hartzeari buruzko gomendioak
- Zure erreferentziazko profesionalak nitroglizerina hartzeko gomendatu badizu eta bularrean, bizkarrean, edo besoetan mina sentitzen hasten bazara, edo bularreko anginarekin edo infartuarekin izan zenituen sintomak nabaritzen badituzu, honela har dezakezu:
- Medikazioak zorabioa eragin dezake; horregatik, edo etzanda hartu behar da.
- Jarri mihiaren azpian aurrez murtxikatutako konprimatu bat, edo han aplikatu spraia bi aldiz.
- Zure egoeraren jakinaren gainean jarri inguruan dituzun pertsonak. Hobe da bakarrik ez egotea nitroglizerina hartzeko.
- Itxaron 5-10 minutu.
- Mina izateari uzten badiozu, etxean gera zaitezke edo kontu handiz jarrai dezakezu zure jarduerekin, betiere zure erreferentziazko profesional sanitarioak hori egitea gomendatu badizu. Hurrengo kontsultan horri buruz hitz egitea gomendatzen dizugu.
- Mina arintzen ez bada, deitu 112 zenbakira (Emergentziak) eta hartu beste dosi bat (jarri pilula bat mihi azpian, edo han aplikatu spraia 2 aldiz). Anbulantzia ez bada iritsi 10 minututan eta mina izaten jarraitzen baduzu, azkeneko hirugarren dosi bat har dezakezu.
- Kontuz jaiki, izan ere, nitroglizerinak zorabio laburrak eragin baititzazke. 20 minutu itxarotea gomendatzen da.
- Atsedena hartzen zaudenean bularreko minak 10 minutu baino gehiago irauten badu, edo medikazioa erabili arren irauten badu, ez duzu gidatu behar, ezta ohera joan, ezta gelan bakarrik geratu ere.
- Nitroglizerinak aldi baterako buruko mina eragin dezake.
- Erekzioaren disfuntziorako medikazioa, hala nola sildenafiloa (Viagra®), hartzen baduzu, gogoan izan ez duzula hartu behar nitroglizerinarik/kafinitrinarik edo solinitrina duten produkturik (partxerik) farmakoak hartu eta aurreko edo hurrengo bi egunetan. Medikazio mota hori erabiltzen baduzu eta ospitale batera joaten bazara, jakitera eman behar duzu hura hartu duzula.
- Zure erreferentziazko profesionalarekin dituzun berrikusketetan komeni da jakinaraztea nitroglizerina zenbat aldiz erabili duzun. Oso informazio baliagarria da gaixotasunaren jarraipena egiteko.
Bularreko mina duen pertsonak arnasa hartzeari uzten badio, litekeena da bihotz-geldialdian egotea. Horrela bada, 112 zenbakira deitu behar da, eta bihotz-biriketako bizkortzearekin hasi.
Autokudeaketarako tresnak
Azken aldaketako data: