Edoskitzea
Amagandiko edoskitzea
Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) "amagandiko edoskitze esklusiboa gomendatzen du sei hilabetez, eta, ordutik aurrera, adinerako elikagai egokiak eta seguruak gehitzen joatea, baita amagandiko edoskitzeari eustea ere haurrak 2 urte edo gehiago bete arte", amak eta seme-alabak hala nahi badute.
Oinarrizko gomendioak
Haurtxoaren gorputz-jarrera eta bularrari heltzeko modua.
Lehenbiziko orduak
Lehenengo 2 orduetan, gutxi gorabehera, haurtxoa "alerta lasaiko" egoeran dago. Hau da unerik egokiena bularra ematen hasteko. Baliteke senez titia bilatu eta bertara hurbiltzea. Jarri haurtxoaren sudurra titiburuaren parean, eta hurbildu iezaiozu ahoa irekitzen duenean, zurrupatzen has dadin.
Lotura naturala deritzona ikus dezakezu bideo honetan.
Lotura naturala
Haurtxoaren bizitzako lehen orduak ezin hobeak dira lotura naturala ezartzeko.
Titiburuari ondo heldu diola nabarituko duzu zurrupatzen hasten denean (bentosa baten antzera), ahoa ondo zigilatuta duela. Titiburuaren inguruan hatzak C forman jartzen badituzu (apur bat sakatzen duzun bitartean), bularrari haurraren ahoaren forma obalatua emateko, harentzat errazagoa izango da titiburuari sakon eustea.
Gero, ohikoena da ordu batzuk iraun dezakeen loaldia egitea. Haurtxoa bero mantentzea komeni da, eta, horretarako, azala azalaren kontra egotea da egokiena.
Baliteke lehenengo egunean titi gutxi hartzea. Lehen 48-72 orduetan, oritza hartzen du kantitate txikietan (likido lodia, horixka edo laranjaxka). Zure esneak babesa ematen dio infekzioen aurrean, baita beharrezko mantenugaiak ere.
Seme-alabari bularra ematea erabaki baduzu, garrantzitsua da ulertzea nola funtzionatzen duen zure gorputzak. Zurrupatzea da bularrek esnea ekoizteko behar duten estimulua haurtxoaren beharrari erantzuteko. Besteak beste, horregatik eman behar da eskariaren arabera, hau da, gose-zantzuak agertzen direnean: haurtxoak ahoa irekitzen duenean, burua batetik bestera mugitzen, xurgatzeko keinuak egiten edo eskua ahora eramaten. Azken hartualditik igarotako denbora gorabehera, zeinu horiek ikusten dituzunean, eskain iezaiozu bularra.
Seinaleak oharkabean pasatzen bazaizkizu, lehen ordu hauetarako gomendioa da gutxienez 8-12 hartualdi egitea 24 ordurik behin.
Lehen hamabost egunak
Litekeena da bigarren gauean, eguna nola igaro den alde batera utzita, haurrak etengabe eskatzea bularra, ilunabarretik egunsentira arte. Agian horrek nahastu egingo zaitu eta pentsatuko duzu ez duzula nahikoa esnerik. Benetan gertatzen dena da haurrak behar duzun estimulua ematen ari dizula; zerbait naturala eta normala da. Ez da gauero horrela izango, baina egia da gaueko hartualdiak funtsezkoak direla ekoizpenerako.
Haurra jaio eta 48-72 ordura igotzen da esnea, eta hortik aurrera "trantsizioko esnea" deritzo. Esnearen ekoizpenak zerikusi zuzena du zurrupatze-estimuluarekin. Konfiantza izan zure gorputzarengan, horri erantzuteko gai da eta.
Lehenengo egunetan gomendagarria da bular bakarretik ematea, haurtxoak bertatik askatzen ikasten duen arte. Utz iezaiozu nahi adina denbora. Normalean lo hartzeko joera izaten dute hartualdia amaitutakoan. Esnatzen bada eta gehiago nahi badu, beste bularra eskaini ahal diozu. Bular batetik hartzen ari den bitartean, ez kendu bular horretatik bestetik har dezan. Garrantzitsua da hori errespetatzea, haurtxoak ahalik eta ondoen erregulatu dezan hartualdia. Argi ez badaukazu zein bular eskaini, hasi kargatuenetik. Bularren artean alderik ez badago, bietako edozein izan daiteke egokia. Bularra ez da inoiz husten. Batzuetan bigunago igarriko baduzu ere, ez du esan nahi esnerik ez duenik. Ez da biltegi bat, baizik eta eskaeraren arabera funtzionatzen duen fabrika bat.
Hasieran normala da haurtxoak bularrean denbora asko ematea. Hartualdiaren hasieran, zurrupada labur eta azkarrak egingo ditu. Gero, esne-emaria hasten denean, sakonagoak eta erritmikoagoak izango dira, eta irensten ari dela ohartuko zara. Esnea behar bezala transferitzea lagungarria da beharrezko ekoizpena mantentzeko.
Bularra emateko zenbait gorputz-jarrera daude. Aukeratu biontzat erosoena dena, minik ematen ez dizuna. Hartu denbora teknika ikasten joateko.
Ama askok ez dakite haurtxoa behar bezala elikatzen ari ote diren. Hala bada zure kasua, honako hauei erreparatu:
- Haurraren egoera orokorra, besteak beste, lasai dagoen, negarrik egin gabe eta gehiegizko eskerik egin gabe.
- Pisua hartzen ari bada.
- Haurrak gernu gutxi jariatzen badu edo gernua gorrixka edo kolore hori bizikoa bada hirugarren egunaren ondoren, baliteke horrek adieraztea behar baino esne gutxiago hartzen ari dela.
- Kakarik egiten ez badu, baliteke horrek adieraztea esne nahikoa hartzen ari ez dela.
Lotan badago eta denbora pasatzen ari dela ikusten baduzu, zugandik alden dezakezu, edo arropa askatu diezaiokezu edo pixoihala aldatu esna dadin. Haurraren ezpainak esne apur batekin bustitzea ere baliagarria izan dakizuke. Hartualdiek ez dute zertan hiru ordurik behin izan. Garrantzitsuena da egunean gutxienez zortzi hartualdi egitea eta bost edo sei ordutik gorako etenaldirik ez egitea. Izan ere, jaioberri askok hartualdiak pilatu egiten dituzte ordu batzuetan, eta gero denbora gehiago uzten dute batetik bestera. Aldiz, titian egun osoa badago, kontsultatu amagandiko edoskitzean aditua den bati.
Haurtxoari bularra ematea
Haurra heldu eta hazi ahala, hartualdiak erregulatuko ditu eta azkarrago hartuko. Zure esnea ere heldu egingo da. Denborarekin, koipe gehiago izango du.
Lehen 4 hilabeteetan, haurtxoek ez dituzte bereizten gaua eta eguna, eta baliteke 1 eta 5 hartualdi behar izatea gauez. Gaueko hartualdi horiek oso garrantzitsuak dira ekoizpenari eusteko. Gauez esnatzea ohikoa da bizitzako lehen urtean.
Seigarren hilabetetik aurrera elikadura osagarria hasten da. Aldi horretan, etxetik kanpo betetzen zenuen lan-jarduerara bueltatuko zara beharbada. Hala erabakitzen baduzu, horrek ez du esan nahi bularra emateari utzi behar diozunik, esnea ateratzea irtenbide bat izan baitaiteke etapa horretan.
Ama-esnea eskuz ateratzea
Ama-esnea eskuz ateratzeko jarraibideak.
Bularra ematen ari bazara, egin dieta askotarikoa eta orekatua, eta, ahal dela, aukeratu sasoiko produktuak; ez dago debekatutako elikagairik. Eta gogoratu nahikoa likido edatea, biontzat ona izango da.
Bularra emateari uztea edo amagandiko edoskitzea amaitzea
Elikadura osagarria sartzearekin batera edota zure edo haurtxoaren erabakiz utzi ahal zaio bularra emateari.
Borondatez utzi badiozu, haurrarekin hurbiltasun handiagoa sentitzeko, mimo gehiago eman diezazkiokezu eta soinean denbora gehiagoz eraman. Haurrak hala nahi duelako gertatzen bada, baliteke zuk abandonua edo tristura sentitzea. Egoera hau hazkunde eta bilakaera arruntaren parte dela onartzeak sentimendu horiekin lagunduko dizu.
Edoskitzea poliki eta pixkanaka amaitzen baduzu, errazagoa izango zaizue onartzea, bioi. Bestela, litekeena da bularrak puztea, mina ematea eta esnea atera behar izatea min hori arintzeko. Atera eroso sentitzeko behar den esne kantitatea soilik, ez hustu bularrak erabat, eta saiatu aldi batetik bestera denbora uzten. Haurren kasuan, baliteke hatza zurrupatzen hastea edo txupetea erabiltzea titiaren ordezko gisa.
Gure gomendioa da gutxien gustatzen zaizuen hartualdia kentzea, eta egun batzuk igarotzen uztea beste hartualdi bat kendu arte. Egunaren lehen eta azken hartualdiak dira kentzen azkenak, gauean haurraren ondoeza areagotu baitaiteke. Bere protestak ulertu eta onartzearekin batera, laguntza eta kontsolamendua emango zaizkio, eta azkenean egoera onartu egingo du.
Ez da gomendagarria bularra emateari uztea haurra gaixorik badago, ezta saiatzen ari bazara eta une egokia ez dela ulertarazten badizu ere.
Formula-esnea edo edoskitze artifiziala
Baliteke edoskitze mota horren alde egitea zeuk aukeratu duzulako edota mugaren bat dagoelako. Arrazoia edozein dela ere, gomendagarria da bularra emateko unearen ahalik eta antzekoena izatea, atxikimendu-lotura afektiboa babesteari dagokionez. Hau da, biberoia hartzen duen bitartean gozatuz, bukatzeko presarik gabe, sarritan begietara begiratuz eta mimatuz, hartualdi bakoitza elikagai-transmisio hutsa baino zerbait gehiago egiten saiatuz.
Haurrak bizkarra tente duela, biberoia horizontalean jartzea gomendatzen dizugu; utz iezaiozu erritmoa aukeratzen eta tetina bilatzen. Hasieran, hobe da fluxu moteleko tetina erabiltzea; gero, haurrak kantitate handiagoa eskatuko du. Fluxua kontrolatzen badu, errazago kudeatu ahalko du zurrupaketa-irensketa-arnasketa. 15-20 zurrupaketarik behin, atera biberoia eta lateraliza ezazu (hutsa galdu dezan) eta hartu haurra beste besoarekin (titiz aldatuko bazenu bezala). Horrela, ikuseremua garatzen ere lagunduko diozu.
Gosea erregulatzen ikasten lagun diezaiokezu: ez behartu prestatutako kopurua amaitzera, zaindu bilaketaren eta gosearen zantzu goiztiarrak eta egin hartualdiak haurrak eskatu ahala.
Biberoiaren bidez
Biberoi bidezko edoskitzeari buruzko gomendioak.
Formula-esne motak adinaren araberakoak dira. Osakidetzako pediatria-zerbitzuan adieraziko dizuete zein den haurraren beharretara gehien egokitzen dena.
Ohiko galderak
Garrantzitsua da jakitea ez dagoela baieztapen hori bermatzen duen ebidentzia zientifikorik. Horrelako iruzkinen eraginagatik, baliteke amak zalantzak izatea esnearen kalitateri buruz edo haurrak beharrezkoa duen mantenugairen bat falta zaiola uste duelako.
Haurra bularrari ondo helduta badago, ahoa ondo zigilatuta duela, ezingo du airerik irentsi. Kontuan izan behar da negar egiten duenean aire asko irensten duela, eta hori ez dela ona berarentzat.
Elikatzeko ez ezik, erlaxatzeko eta lasaitzeko ere erabiltzen dute bularra haurtxoek. Zurrupaketa ona da biontzat: bai zuretzat, bularra estimulatu egiten baita esne gehiago ekoizteko, bai haurtxoarentzat, beharrezko kontsolamendua ematen baitio.
Amagandiko edoskitzea hasi eta bularra ematen jarraitzeko, OMEk eta UNICEFek gomendatzen dute bularra hartzen ari diren haurrei ez ematea ez txupeterik ez tetina artifizialik. Izan ere, oztopo bilaka daitezke, batetik zurrupaketan nahasmena sortzen dutelako, eta, bestetik, haurtxoak titia gutxiagotan hartzea eragiten dutelako, asetasun-sentsazioaren ondorioz.
Dena den, familia bakoitzak erabakitzen du. Gomendio orokorra da edoskitzea behar bezala ezarri arte itxarotea. Normalean, haurra jaio eta hilabetera.
Segurtasunagatik, txupeteak pieza bakarrekoa izan behar du.
Egin dieta askotarikoa eta orekatua, sasoiko elikagaiak eta gatz iododuna hartuta. Iodo-osagarriei dagokienez, gaur egun ez dago kalitate-azterlanik bermatzen duenik −gure ingurunean eta elikadura egokiarekin− edoskitzaroan iodo-osagarriak orokorrean hartzeko gomendioa. Zalantzarik izanez gero, erreferentziazko profesional sanitarioei kontsultatzea gomendatzen dizugu.
Ez duzu kremarik erabili behar, ez titiburuetan masajerik eman, ez titiburuak "luzatu" zurrupaketara ohi daitezen.
Haurdunaldian, "Montgomery-ren guruinak" deritzen pikor txikiak ateratzen dira areolaren inguruan. Substantzia bat jariatzen dute, eremua babesten duen pelikula bat osatzeko, eta gehiegizko garbiketarekin desager daitezke (nahikoa da egunero dutxa bat hartzea). Gorputzaren gainerako ataletarako erabiltzen duzunaren antzeko produktu hidratatzailea erabil dezakezu (landare-olioa).
Lanolina-kremak −oso erabilera hedatua du− ez du laguntzen arrailak prebenitzen, ezta sendatzen ere; are gehiago, orbaintzea zaildu dezake. Arrailik izanez gero, kontsultatu erreferentziazko profesional sanitarioari.
Zalantza horiei guztiei erantzuteko, joan esteka honetara:
Esne-perla bat izan daiteke; hau da, titiburuan edo areolan agertzen den puntu mingarri zuria, gardena edo horia. Egun edo aste batzuk iraun dezakete eta berez desagertzen dira, kaltetutako eremuko azala askatzen denean. Baliteke ere berriro agertzea.
Haurrak titiburuari ondo heltzen ez diolako agertzen dira, edo frenuluak eraginda, edo titi-babesak edota esne-ateratzekoa gaizki erabiltzeagatik.
Gomendatzen da perlaren gainean bero hezea aplikatzea eta bularra ahalik eta sarrien ematea, pilatutako esnea atera ahal izateko. Desagertzen ez bada, orratz esteril batekin ere ken daiteke, hau da, azala ertzetatik altxatuz, perla altxatu arte.
Normalean ez da beharrezkoa, baina aldi baterako irtenbidea izan daiteke kasu hauetan: haurrak titiburuari ondo heltzen ez badio edo arrailik baduzu; haur goiztiarrak; edoskitze mistoa; haurrak txupetea erabiltzen badu nahiz eta edoskitzea oraindik ezarri gabe egon; titiburu lauak eta barrurantz badituzu…
Silikonazkoa eta malgua izan ohi da, titiburua bertan ipintzekoa. Garrantzitsua da egiaztatzea haurrak titiburuari ondo heltzen diola, zurrupatzen duela eta esnea irensten ari dela. Zaindu eginkarien (kakak) eta txizaren ezaugarriak eta maiztasuna.
Hartualdiaren ondoren, titiburua biribilduta atera behar da, haurra zuzenean bularretik hartzen egongo balitz bezala.
Molestiak edo arazoak desagertzen diren heinean, probatu hartualdiak titi-babesik gabe egiten, haurra titiburuari ondo heltzeko gai den arte. Eta ez ahaztu: zalantzarik izanez gero, galdetu erreferentziazko sanitarioen taldeari.
Bai, haurdun egotea ez da inolako eragozpena. Haurdunaldi osoan eman dezakezu bularra. Esnearen zaporea eta ekoitzitako kantitatea aldatzen direnez, baliteke haurrak titia nahi ez izatea. Kasu horretan, haurrak urtebete baino gutxiago badu, beharbada formula artifizialeko gehigarriren bat edo bestelako elikagaiak eskaini beharko dizkiozu. Urtebetetik aurrera, behar izanez gero, behi-esne osoa edo beste esneki batzuk har ditzake.
Gainera, nahi baduzu, ez dago kontraindikaziorik bi haurrei bularra ematen jarraitzeko. Zure gorputzak badaki zer egin behar duen; beraz, erditzeko unea iristen denean, jaioberriari lehentasuna eman eta mantenugaiak egokitzen ditu. Seme-alaba nagusia oritzaz elika daiteke, merkatuko edozein esnek baino propietate hobeak eskaintzen baititu, nahiz eta efektu libragarria izan. Gutxi gorabehera laugarren edo bosgarren egunetik aurrera, trantsizio-esnea izango da, eta, ondoren, esne heldua (behin betikoa). Bi haurrei bularra aldi berean eman ahal diezu (bakoitza titi batean).
Hori ezinezkoa bazaizue, eman lehentasuna jaioberriari. Seme-alaba nagusiak egoera ondo hartzen ez badu, elikagairen bat edo bestelako entretenimenduren bat eskain diezaiokezu.
Aholkularik behar baduzu, kontsultatu erreferentziazko sanitarioen taldeari.
Osasun-sistema publikoaren zentro bat da, eta euren haurtxoei bularra ematen ari dieten emakumeek dohaintzan emandako esnea jaso, prozesatu eta banatzen da bertan. Kalitate-bermea duen ama-esnea analizatzen eta prestatzen espezializatuta daude, euren amek bularra eman ezin dieten haurtxo goiztiar, pisu txikiko edo gaixotasun jakin batzuk dituztenek hartu ahal izateko. Dohaintzan emandako esnea −prozesatu ondoren eta segurtasun-berme osoarekin− neonatologiako unitateetan emango da, beti talde medikoaren aginduz eta modu anonimoan.
Osasuntsu dagoen eta bizimodu osasungarria egiten duen edozein emakumek eman dezake esnea, bere haurtxoari zailtasunik gabe bularra ematen ari badio eta aurreko hiru aste eta sei hilabete bitartean ama izan bada.
Dohaintza eskuzabaltasunez egiten da, anonimoki, borondatez eta modu altruistan; ez da inolako irabazi ekonomikorik lortzen, baina oso pozgarria da laguntza eman ahal izatea.
Informazio gehiago lortzeko, kontsultatu pediatrari, erizainari, emaginari… edota joan esteka honetara.
Azken aldaketako data: