Iktus baten osteko zainketak

Iktusa izan ondoren, baliteke pertsonak garbitzeko laguntza behar izatea.

Gomendioak:

• Bainugela erabili. Ezin bada, garbiketa ohean egin diezaiokezu.
• Ez utzi bainugelan bakarrik. Ez itxi atea krisketarekin.
• Bainugelaren ingurua moldatu. Beharrezkoa bada, bainugelako eta komuneko leku estrategikoetan barandak edo heldulekuak jarri transferentziak errazteko.
• Lurzorua lehor dagoela ziurtatu, erorikoak saihesteko.
• Altueran egokitutako aulki bat erabili aurpegia garbitzeko, orrazteko edo bizarra mozteko.
• Bizarra mozteko makina elektrikoa erabili.
• Dutxa erabiltzeko erosoagoa da, eta bainuontzia baino seguruagoa.
• Ongi lehortu larruazala bainatu ondoren, batez ere tolesturak eta oinetako hatzen artean.
• Eman krema hidratatzaileak, hatzen artean izan ezik, eta saihestu kolonia-urak, larruazala lehortzen baitute.
• Egunero garbitu hortzak gaza batekin (hasieran). Ahosabaiari eta hortzoiei arreta berezia eman. Eskuila erabili sentsibilitate txikiagoko aho-eremuak estimulatzeko. Eskuila elektrikoa alternatiba ona izan daiteke.
• Pertsona kontinentea bada, ez erabili xurgatzailerik.
• Hobe azazkal-moztekoa guraizeak baino. Azazkalak moztu baino lehen oinak beratzen jarri.

Iktusak eztarriko edo mihiko muskuluen paralisia eragin dezake eta, ondorioz, irensteko zailtasun larria (disfagia). Kasu batzuetan, arazoa aldi baterakoa da, beste batzuetan, ordea, iraunkorra.

Egoera horrek, mugikortasun-alterazioekin, ikusmen-zailtasunekin, arreta-faltarekin eta desorientazioarekin batera konplikazio larriak eragin ditzakete, hala nola eztarri-trabatzeak. Halaber, gerta daiteke bai elikagai solidoak bai likidoak arnasbidera pasatzea (bronkoxurgapena), biriketan infekzio bat garatzeko horrek dakarren arriskuarekin.

Eztarria trabatzea saihesteko gomendioak:

• Eserita edo zutik jatea.
• Gerorako utzi logura bada edo urduri ikusiz gero.
• Astiro jan dezala, giro lasai eta distrakziorik gabekoan.
• Hortz-protesiak ondo doitu. Ezin bada, hobe da haiek gabe jatea eta janariaren trinkotasuna egokitzea.
• Hobe norbaitekin jan.
• Jateko jarrera egokia:
  • Ohean: arteztu ezazu, bizkarra zuzen eduki arte, edo ohearen bizkarraldea 90º-tan jarri. Belaunak pixka bat tolestu behar dira. Irenstean, burua aurrerantz makurtu dezala, zilborrari begira.
  • Aulki batean: tente, bizkarra aulkiaren bizkarraldearen gainean duela. Oinak lurrean eta besoak mahaian. Laguntza behar izanez gero, laguntzailea altuera berean edo pixka bat beherago egon behar da.
• Hurrengo koilarakada eman baino lehen, egiaztatu aurrekoa osorik jan duela.
• Hobe da lastotxoak eta xiringak ez erabiltzea.
• Jan eta gero eserita edo zutituta egon dadila gutxienez 30-60 minutuz, elikagaien errefluxua saihesteko.

Zunda bidezko elikadura

Kasu batzuetan, pertsona elikatzeko zunda bat erabili behar da, hau da, sudurretik urdailera doan hodi bat (zunda nasogastrikoa) edo abdomenetik urdailera zuzenean doan beste bat (gastrostomia endoskopiko perkutaneoa edo PEG). Askotan, gailu horiek aldi batez erabiltzen dira, irensteko gaitasuna berreskuratu arte.

Zunda nasogastriko edo PEG baten bidez elikatzeko, osasun-langileen jarraibideak betetzea gomendatzen da. Hona hemen kontuan hartu beharreko alderdi orokor batzuk:

• Eskuak garbitu.
• Beharrezko materiala prest eduki: elikagai likidoa giro-tenperaturan, elikatzeko xiringa, etab.
• Elikatzean, pertsona eserita edo erdi eserita egongo da, likidoa biriketara sar ez dadin (bronkio-xurgapena).
• Elikagaiek ez dute oso bero egon behar, ezta oso hotz.
• Prestatu xiringa elikagaiarekin eta sartu zundaren mutur irekian tapoia kendu ondoren.
• Elikagaia sartzeko, xiringaren enboloa leunki sakatu behar da, presarik gabe.
• Eman 20 ml ur epel elikatu ondoren edo medikazioa pasatu ondoren; horrela, buxatzea ekiditen da.
• Amaitzean, pertsona eserita edo bizkarra altxatuta duela egon beharko da gutxienez 30 minutuz, digestioa errazteko eta botaka ez egiteko.
• Ahoaren higienea.

Zunda nasogastrikoa erabiltzen bada:

• Zunda sudurrean eutsi. Euspen hori maiz aldatu behar da posizioz, zauriak saihesteko.
• Sudur-zuloak garbi eduki.
• Zundaren tapoia jarrita eduki, erabiltzen ari ez denean.

Respecto a la gastrostomía o PEG:

• Egunero garbitu behar da larruazala zundaren inguruan, eta konexioak urarekin eta xaboiarekin.
• Zundari eusteko lekua egunero aldatzea, larruazalak minik har ez dezan.

Mugikortasuna galdu duen pertsona batek autonomia murrizteko arrisku handiagoa du, eta horregatik saiatu behar da mugimenduaren eta jardueren bidez estimulatzen. Horrek egoera fisiko eta psikologiko onari eusten lagunduko dio.

Pertsonak luzaroan posizio berean jarraitzen badu, kontrakturak gerta daitezke eta ultzerak ager daitezke gainazal baten gainean bermatuta dauden gorputz-eremuetan (presio-eremuak). Hori saihesteko, larruazalaren egoera zaindu eta postura aldatu behar da. Zehazki, etzanda badago, egunez bi orduz behin aldatu behar da haren posizioa, eta gauez gehienez lau orduz behin. Agonduz eta biratuz egin daiteke, horrela, ez da denbora guztian alde berean etzanda egongo. Burkoak eta oin-kuxinak erabiltzeak ohearen gainazalaren kontrako presioa arintzeko balio du. Eserita badago, posizioz aldatzen edo noizean behin altxatzen saiatu beharko da. Jarrera-aldaketekin batera, presioa birbanatzen duten koltxoiak eta beste sistema espezifiko batzuk lagungarri izan daitezke lesio horiek prebenitzeko.

Gainera, presio-eremu horietan arreta berezia jarri beharko da, pertsona ohean zein eserita egon. Gorputz-atal horiek, jarreraren arabera, orpoak, sakroa, aldaka, ukondoak, belarriak eta abar izan daitezke. Larruazalean eremu gorrituak agertzen badira, eremu horiek bermatzea saihestu behar da, hausturarik gerta ez dadin, eta erreferentziazko erizainarekin hitz egin behar da. Eremu horietan krema jartzea lagungarria izango da larruazalaren elastikotasunari eusteko eta zauri bihurtzen diren pitzadurak saihesteko.

Presio-eremuak gorputzaren posizioaren arabera

Oheko jarrera egokiak hemiplegia izanez gero

Pertsonak gorputzaren zatiren bat edo erdi oso bat paralizatuta badu (hemiplegia), kalteak saihestuko dituzten jarrerak ezagutzea ezinbestekoa da. Sorbaldan mina badu, ez etzan kaltetutako aldearen gainean.

Ahoz gora: Buruko bat utzi kaltetutako besoaren azpian, sorbalda barne. Gorputzetik pixka bat aldenduta. Esku-azpiak irekita eta beherantz egon behar dira. Gorputza lerrokatu, lepoa tolestuta egon ez dadin.

Alde osasuntsuaren gainean: Lehenik eta behin, mugitu ezin den hanka gurutzatu behar da, eta, gero, gorputz osoa alde osasuntsurantz biratu. Tolestutako burko bat jarri behar da aurretik, kaltetutako besoak besarkatu dezan, eta beste burko bat belaunen artean, kaltetutako hanka haren gainean jarrita.

Kaltetutako aldearen gainean: Jarri besoa luzatuta eta omoplatoa burko baten gainean. Beste burko bat belaunen artean, hanka osasuntsua pixka bat aurreratuta duela. Bizkarrean beste burko bat jartzen da, gorputza biratu ez dadin

• Artikulazio guztiak gutxienez egunean bitan mugituko dira. Pertsonak modu autonomoan edo lagunduta egin dezake.
• Erabili aulki altuak, oinak lurrean jartzea ahalbidetzen dutenak eta beso-euskarriak eta bizkarraldea sendoa dutenak. Horrela errazagoa izango da jaikitzea.
• "Sorbalda mingarria" prebenitzeko, besoko paralisia duten pertsonengan maiz izaten den mina:
• Eragindako gorputz-adarrari kalte egin diezaioketen tiratzeak eta mugimenduak saihestu.
• Kaltetutako besoa eskegita gelditzea saihestu.
• Artikulazioak aldizka mugitu.

Transferentziak pertsona bat leku batetik bestera mugitzen dugunean egiten dira, adibidez, ohea, gurpil-aulkia, sofa, komuna, autoa eta abar, edota zutik egotetik eserita egotera igarotzen denean. Astiro egin behar dira; lehenik, pertsonari zer egingo dugun azaldu behar diogu eta laguntzera animatu.

Erorketak saihesteko, transferitutako pertsonari lesioak eragiteaz gain, gainazalak altuera berean eta elkarrengandik hurbil egotea gomendatzen da. Adibidez, ohea eta gurpil-aulkia.

Ahal bada, altuera erregulatzeko moduko ohe bat jarriko da, transferentziak gurpil-aulkitik errazago egiteko. Ohearen eta hormaren artean, komeni da transferentziak egiteko gutxienez 80 cm-ko espazio bat egotea (100 cm-ko espazio optimoa).

Zaintzailearentzako gomendioak

• Pertsona mobilizatzen duzun bitartean, kontzentratu jardueran eta lasai hartu.
• Ez egin bat-bateko mugimendurik.
• Jarri pertsona zugandik ahalik eta gertuen, bizkarrean kalterik ez egiteko.
• Ez tiratu pertsonatik, erabili zure gorputza kontrapisu gisa.
• Oinak banandu eta belaunak erdi tolestuta utzi oreka handitzeko.
• Biraketetan, mugitu hankak, ez gerria.
• Ahal den guztietan mantendu bizkarrezurra zuzen.
• Estres fisikoa saihesteko, garrantzitsua da beste pertsona baten laguntza izatea, baita garabi bat erabiltzea ere, beharrezkoa bada.

Iktus baten ondoren, mugikortasuna murriztuta egon daiteke. Arropa jantzi eta kentzeko ekintza errazteko, komeni da mugikortasuna eta trebetasunak eskuratzea sustatuko duen errutina bat sortzea.

Hobe da arropa erosoa erabiltzea, zabala eta erraz jartzeko modukoa. Botoirik gabeko eta eskumuturrik gabeko arropa ekiditea gomendatzen da, eta gerrian elastikoa duen kirol-arropa janztea. Zapata erosoak, itxiak eta belkrodunak errazago jartzen dira.

Nola jantzi eta erantzi arropak

• Jarri arropa erabiliko den ordenan.
• Hobe da eserita egitea.
• Janztea: Kaltetutako besotik edo hankatik hasi eta gero osasuntsura pasa.
• Eranztea: Alde osasuntsutik hasten da.

Iktusak aldaketa esanguratsuak eragin ditzake eragindako pertsonaren bizitzan, baita antsietatea, depresioa eta estresa ere. Horrek eragin negatiboa izan dezake tratamenduarekiko motibazioan eta atxikimenduan. Emozioak adieraztea eta lantzea lagungarria izan daiteke ongizate emozionalerako eta bizi-kalitatea hobetzeko. Kasu horietan, laguntza emozionala funtsezkoa da, bai pertsonarentzat, bai zaintzailearentzat.

Iktusak pertsona baten garunean eragiten duen kalteak pertsona horrek harremanak izateko duen gaitasunari eragiten dio. Kasu horietan, ez dira nahastu behar komunikatzeko zailtasuna eta dementzia.

Komunikazioa hobetzen laguntzeko, hainbat gomendio daude:

• Kontaktu bisualari eustea.
• Saihestu leku zaratatsuak eta distrakzio askokoak.
• Poliki eta ondo ahoskatuta hitz egin, baina helduen hizkuntzan.
• Esaldi errazak, laburrak eta argiak erabili, ideia bakar bat adierazteko. Ez oihukatu.
• Esaldiekin batera keinu sinpleak egin.
• Aipatutako objektuak seinalatu edo mimika erabili.
• Onarpena eskua emanda edo laztanduta transmiti daiteke.
• Ezagunak iruditzen zaizkion esamoldeak eta hitzak erabili.
• Erantzun-aukera gutxi dituzten galderak egin, edo "bai/ez" erabilita erantzun daitezkeenak.
• Esan nahi duena esaten lagundu, asmatzen saiatu beharrean.
• Komunikatzeko ahalegin oro aitortzea, baita akatsak egiten dituenean ere. Pertsona bere aurrerapenekin estimulatzea.
• Erantzuteko denbora eman, ez eten.
• Ulertzen duzun itxurarik ez egin ulertzen ez duzunean.
• Hizketa soilik asaldatuta badu, marrazkiak dituzten fitxak erabil daitezke, edo arbel batean idatzi.
• Ez da pertsonaz hitz egin behar hura bertan ez balego bezala, ezta autoritarioki ere.
• Ez egin presiorik ulertzeko, frustrazioa eragin baitezake.
• Lagunei eta aisialdi-jarduerei eutsi. Agian konfiantza hartu arte itxaron beharko duzu.

Iktus baten ondoren, oroimen-, ulermen- eta arreta-arazoak ager daitezke, eta horiek eragina izan dezakete eguneroko bizitzan.

Nola lagundu

• Kaltetutako gorputzaren aldean jarri beti, estimulatzeko, eta atseden hartzen utzi nekea saihesteko.
• Esaldiekin batera keinu sinpleak egin.
• Erlojua eta egutegia erabili.
• Irratia eta telebista jarri, egunkaria irakurri.
• Elkarrizketetan parte har dezan sustatu.
• Gustuko duen musika jarri.
• Argazki-albumak erabili, irudietan agertzen diren senideen eta lagunen izenak aipa ditzan edo erreakzionatzeko.
• Eskulanak egin: puzzle sinpleak, aparatuak muntatzea/desmuntatzea, margotzea eta idaztea.
• Arreta, memoria, kalkulua, seriazioa... eskatzen duten mahai-jokoak egin. Adibidez, hiru marran, partxisa, dominoa, dadoak eta kartak.

Iktus-gertakari bat eduki izanak ez du zertan sexu-harremanak eragotzi behar. Normala da hasieran sexua bigarren mailakoa izatea. Hala ere, hasierako beldurrak gainditzen direnean, harremanak pixkanaka berreskura daitezke, eta horrek autoestimua hobetzen lagunduko du.

Sexu-harremanetan eragina izan dezaketen faktoreetako batzuk dira medikazioa, sentikortasunaren aldaketak, mugikortasuna, hizkuntza, beldurra ezetza jasotzeari, antsietatea eta nekea. Gainera, autoirudia eta autoestimua kaltetuta egon daitezke; horregatik, funtsezkoa da bikotekideari beldurrak adieraztea eta, horrela, horiek gainditzen saiatzea.

Pertsonaren autonomia sustatzeko, baliteke etxean egokitzapenak egin behar izatea.

Gomendio orokorrak

• Erortzea edo istripua izatea eragin dezakeen edozein oztopo kentzea, hala nola kableak, landareak, altzariak, alfonbrak...
• Zorua lehor mantendu. Erori den edozein likido garbitu, eta ez erabili zorua irristakor bihurtzen duten produkturik.
• Telelaguntza-zerbitzua edukiz gero, beti jantzi behar da domina, baita bainatzean ere.
• Baliteke altuera desberdineko lekuetan barandak eta arrapalak jarri behar izatea alboetan, horiei eusteko.
• Gurpil-aulkia erabiltzen baduzu, ateak zabalak eta irekitzen errazak izan behar dira.
• Eskailerarik badago, komenigarria da aulki elektrikoak edo "beldar-katedun aulkiak" erabiltzea.

Bainugela moldatzea

Batzuetan, bainugelaren ingurua moldatu behar da, eta leku seguru eta eroso bihurtu.

• Komun handi bat jartzea baliagarria izan daiteke mugikortasun-arazoak daudenean.
• Bainuontziaren eta komunaren inguruan barandak jarri.
• Aginte bakarreko txorrotak jarri, erraz erabiltzekoak, palanka edo helduleku handiekin.
• Gurpil-aulkia erabiliz gero, eskuak garbitzeko konketak ez du idulkirik izango, ezta beheko altzaririk ere, aurrez hurbildu ahal izateko.
• Bainuontzian sartzeko, erabili taula bat transferentzia eserita egiteko.
• Plastikozko aulki bat jarri, pertsona ezin bada zutik egon modu seguruan.
• Zoru irristagaitza jarri bainuontziaren edo dutxaren barruan.
• Argiztapen ona: erorikoak prebenitzen eta zainketa pertsonala errazten laguntzen du.
• Egunero erabiltzen diren gauzak altuera irisgarrian jarri, gehiegi makurtzea edo altxatzea ekiditeko.
• Beharrezkoa bada, alarma bat jarri.