Iktusa
- Zer da?
- Arrisku-faktoreak
- Sintomak
- Nolakoa da arreta-prozesua
- Izan daitezkeen ondorioak
- Iktus baten osteko zainketak
- Zaintzailearentzako gomendioak
- Baliabide interesgarriak
Zer da?
Iktusa, edo istripu zerebrobaskularra, osasun-arazo larria da, eta odola bat-batean garunera iristen ez denean gertatzen da, garuneko arteria bat hautsi edo buxatu delako. Horren ondorioz, zelulek ez dute behar beste oxigeno jasotzen, eta garunaren eremu horrek betetzen dituen funtzioak aldatu egiten dira aldi baterako edo betiko.
Iktus motak: burmuinerako odol-fluxua gelditzen denean

Bi motatakoak daude:
-
Iktus iskemikoa: garunaren zati batek ez du odolik jasotzen eta oxigenorik gabe geratzen da. Hori gerta daiteke garuneko arteria bat buxatzen denean, koagulu batengatik (tronboa) edo ateroma-plaka batengatik, hau da, odol-hodiaren hormetan itsatsitako gantz, kolesterol eta beste substantzia batzuen masa batengatik. Iktusaren forma ohikoena da (kasuen % 80).
-
Iktus hemorragikoa: arteria bat hausten denean eta odolak odol-hodiaren kanpoalderantz ihes egiten duenean gertatzen da. Odoljarioak garunaren zati horren funtzioa deuseztatzen du. Iktus mota hau iktus guztien % 20 da.
Batzuetan, odol-fluxua aldi baterako eteten da; horri garuneko istripu iskemiko iragankor (III) esaten zaio. Sintomek minutu batzuk irauten dute, eta pertsona 24 ordu baino gutxiagoan sendatzen da. Hala ere, larrialdi medikoa da, iktusa bezala.
Arrisku-faktoreak
Arrisku-faktoreak iktusa izateko probabilitate handiagoarekin lotzen diren ezaugarriak edo bizimoduak dira.
Aldatu ezin duguna
Iktusa izateko joera duten faktore aldaezinak daude:
- Sexua: Ohikoagoa da gizonen artean emakumeen artean baino, nahiz eta heriotza-tasa handiagoa den emakumeen artean.
- Adina: Arriskuak gora egiten du adinarekin.
- Etnia: Arrisku handiagoa jatorri afroamerikarra duten pertsonengan.
- Iktusaren familia-aurrekariak.
Aldatu dezakeguna
- Hipertentsio arteriala.
- Bihotzeko gaixotasunak: bihotzeko taupada irregularrak (arritmia), garunean arteriak tapatzen dituzten odol-koaguluak (garuneko enbolia) eragin ditzaketenak.
- Diabetes mellitusa.
- Kolesterolaren eta/edo odoleko triglizeridoen (dislipemiak) mailak altuak dira.
- Alkohola, tabakoa eta beste droga batzuk bezalako toxikoen kontsumoa.
- Sedentarismoa edo jarduera fisikorik eza.
- Obesitatea.
- Estresa emozionala.
Zer egin daiteke iktusa saihesteko?
Iktus bat ustekabean agertzen bada ere, hori izateko arriskua murriztu daiteke bizimodu osasungarria izanez gero.
- Denetarik eta modu orekatuan jan. Gogoan izan zure eguneroko dietan fruta, barazkiak, lekaleak, arrainak eta fruitu lehor naturalak gehitzea. Fruitu lehorrak gatz erantsirik gabeak izan daitezela (eskutada bat egunean).
- Ez erre. Erretzeari uztea erabakitzen baduzu, laguntza eska diezaiokezu erreferentziazko erizainari zure osasun-zentroan.
- Alkohol-kontsumoa Kontsumo seguru bakarra zero gramokoa da.
- Kafea eta tea neurrian hartu, egunean 2 edo 3 kikara.
- Edan 2 eta 2,5 litro ur artean egunean, kontraindikazio medikorik ez badago.
- Zure gaitasunekin bat datorren ariketa fisikoa egin. Saiatu astean 150 minutuz jarduera moderaturen bat egiten; adibidez, oinez azkar ibiltzea, bizikletaz ibiltzea, dantzatzea edo etxeko lanak egitea. Astean 75 minutuko jarduera bizia ere egin dezakezu, hala nola korrika egitea, mendi-ibiliak, talde-kirolak, dantza aerobikoa, azkar igeri egitea eta beste. Horrez gain, gomendatzen da malgutasun-, indar- eta oreka-ariketak egitea gutxienez beste 2 egunetan. 180/105 mmHg-tik gorako zifrak badituzu, hobe da jarduera fisikoa atzeratzea, ariketak tentsioa igotzea ekar dezakete eta.
- Gehiegizko pisua izanez gero, saiatu argaltzen. Laguntza behar baduzu, osasun-zentroko erizainek lagundu ahal dizute prozesu horretan.
- Estresa murriztu. Horretarako, erlaxazio-teknikak egin ditzakezu, besteak beste, abdomeneko arnasketak edo yoga.
- Gutxienez 8 orduz lo egin.
- Medikazioa hartzen baduzu, jarraitu pauta. Zalantzarik izanez gero, zure erreferentziazko osasun-profesionalarengana jo dezakezu.

Gaixotasun kardiobaskularraren aurrekariak izanez gero, hala nola hipertentsio arteriala, diabetesa, kolesterol altua, bihotz-taupaden erritmo-arazoak (arritmia), erreferentziazko osasun-taldearekin aldizkako jarraipena egitea gomendatzen da.
Nola jakin iktus baten aurrean gaudela?
Alarma sintomak
Iktusaren sintomak azkar antzemateak eta berehala laguntza eskatzeak tratamendua premiaz emateko aukera ematen du. Horren ondorioz, pertsona suspertzeko aukerak handitzen dira.
Sintoma hauetakoren bat agertzen bada ustekabean, iktusa izan daiteke:

Zer egin sintomak agertuz gero?
Gaixoak zenbat eta lehenago jaso arreta medikoa, orduan eta eboluzio hobea izango du. Horregatik, alarma-sintometako bat detektatzen baduzu, deitu 112ra berehala. Osasun-arreta eskatu behar da, nahiz eta sintomak desagertu. Eta gogoratu: Denbora bizitzarako onura!
Talde sanitarioak hiru eskaeraren bidez baloratu ahal izango du egoera:
- Irribarre egin hortzak erakutsiz, aurpegiaren bi aldeak berdin mugitzen direla egiaztatzeko.
- Oreka: Itxi begiak eta bezoak luzatu 10 segundoz.
- Mintzameneko arazoak: Esaldi bat errepikatu.
Garrantzitsua da sintomak hasi ziren ordua idaztea, igarotako denbora erabakigarria baita tratamendua baloratzeko.
ZER EZ EGIN?
- Ez itxaron sintomak desagertu arte.
- Ez hartu medikamenturik.
- Ez jan eta ez edan.
- Ez gidatu ospitalera.
Galdutako denbora, galdutako burmuina!
Nolakoa da arreta-prozesua
Ospitalera iristea: fase akutua

Ospitalean, iktus mota egiaztatuko da, kausaren arabera tratatzeko.
Iktus hemorragikoaren kasuan, enbolizazioa egin behar da, hau da, barne-buxadura bat, hautsitako arteria buxatuko duena.
Iktus iskemikoaren kasuan, tratamendua farmako tronbolitikoak erabiltzea da, odolaren jarioa oztopatzen duen tronboa disolbatzen dutenak, edo kirurgia bidez arteriatik ateratzea (tronbektomia).
Ospitaleko Iktus Unitatea ezinbestekoa izango da fase honetan pertsona zaintzeko.
Errehabilitazioa: fase azpiakutua

Kaltetutako pertsona egonkortzen denean hasten da. Fase honetan, garuneko lesioak dituzten pertsonei laguntza ematen zaie beren gaitasun fisiko, mental eta sozial gehienak berreskura ditzaten (neuroerrehabilitazioa) eta ahalik eta independenteenak izan daitezen, izan ditzaketen ondorioetara egokituz. Helburua da egoera berrian ahalik eta ondoen integratu ahal izatea eta haien autonomia hobetzea. Errehabilitazio-taldea mediku errehabilitatzaileak, fisioterapeutak, neuropsikologoak, logopedak, terapeuta okupazionalek... osatzen dute.
Iktus baten ondorengo errehabilitazio-denbora aldatu egiten da gertakariaren larritasunaren arabera. Garrantzitsua da errehabilitazioa fase goiztiarrean hastea neuronek beren jarduera aldatzeko gaitasuna dutela aprobetxatzeko, inguruneko aldaketei erantzuteko (neuroplastikotasuna).
Hobekuntza nabarmenagoa izan ohi da errehabilitazioaren lehen hiru hilabeteetan. Kasurik larrienetan, errehabilitazioa sei hilabetetik urtebetera luza daiteke. Fase honetan, gero eta aurrerapen gutxiago ikusten dira, eta prozesua egonkortzen doa. Ondorio nabariagoak geratuko dira.
Pertsonak hainbat modutan sendatzen dira; horregatik, errehabilitazio-denbora aldatu egiten da ezarritako helburuen arabera, bai eta garuneko lesio-mailaren arabera ere.

Eguneroko bizitzara egokitzea: integrazio-fasea
Ondorioak egonkortu ondoren, eguneroko bizitzara egokitzeko etapa hasten da. Fase honetan, helburua da mantentze-terapien bidez errehabilitazioan lortutako hobekuntzei eustea eta autonomia pertsonala sustatzea.
Izan daitezkeen ondorioak
Iktusaren ondorioak aldatu egiten dira kaltetutako garunaren zonaren arabera. Alterazio horiek eragin nabarmena izan dezakete pertsonaren bizi-kalitatean.










Zaintzailearentzako gomendioak
Zaintzaile nagusiak eta familiak higadura fisikoa eta psikologikoa jasan dezakete, iktusa duen pertsona zaintzeko egiten dituzten etengabeko ahaleginengatik. Horregatik, garrantzitsua da ulertzea zaindu ahal izateko geure burua zaindu behar dugula.
Gainera, zaintzailea estres emozionaleko egoeretan egon daiteke, zainketen mendekotasunak eta zainduaren aldarte-aldaketek eraginda. Egoera horietan, sanitarioekin hitz egitea gomendatzen da.
Gogoan izan! Zaintzeko, zeure burua zaindu behar duzu
Norbere burua zaintzeko gomendioak
- Elikadura osasungarria izan eta ariketa fisikoa egin aldizka.
- Behar beste lo egin eta atseden hartu.
- Saihestu ohitura toxikoak: tabakoa, alkohola eta drogak.
- Planifikatu eguna eta erabili denboraren zati bat zure beharretarako.
- Eutsi zure zaletasun eta interesei, eta saihestu isolamendua.
- Eutsi bizitza aktiboari, lagungarria izango baitzaizu kezkei, motibazio faltari eta tristurarri aurre egiteko.
- Erlaxazio-ariketak egin estresa murrizteko.
- Jarri mugak: "Denbora behar dut niretzat".
- Izan zeure espazioa.
- Eskatu laguntza behar duzunean. Ez itxaron.


Zaintzailea.
Kronik ON Programa

"Zeure burua zaintzea zaintzen duzun bitartean. Zaintzailea" fitxa osoa
Paziente Bizia – Paziente Aktiboa programako tailerrak

Online prestakuntza (6 aste)
- Nori zuzenduta? Zaintzaile guztiei.
- 6 asteko iraupena
- Dedikazioa: Gutxienez 90 minutu astean.
- Online tailerra: Modu anonimoan eta ordutegirik gabe.
Ikastaro honetan lagunduta sentitzeagatik bakarrik eskerrak eman dezaket. Bakoitzak egoera bat dugu baina guztiok partekatzen ditugu gure zailtasunak eta pozak eta honek bidean laguntzen du.Tailerreko parte-hartzailea

Aurrez aurreko prestakuntza/bideokonferentzia (8 saio)
- Nori zuzenduta? Pertsona guztiei.
- 2 ordu eta 30 minutuko saioak (saio bat astean).
- 8 asteko iraupena (ordu eta erdiko informazio-saioarekin).
Energia eta ongizate gehiago sentitzen dut, eta hobeto kudeatzen ditut emozio negatiboak. Gutxiago kostatzen zait nire burua era asertiboan adieraztea.Tailerreko parte-hartzailea

Aurrez aurreko prestakuntza / bideokonferentzia (8 saio)
- Nori zuzenduta? Edozein gaixotasun kroniko duten pertsonentzat eta haien zaintzaile nagusientzat.
- 2 ordu eta 15 minutuko saioak (saio bat astean).
- 8 asteko iraupena (ordu eta erdiko informazio-saioarekin).
Elikadura eta jarduera fisikoa zutabeak badira ere, espazioa eta denbora eskaintzen diegu norberaren zaintzaren funtsezko beste alderdi batzuei: atseden mental eta fisiko on baten garrantzia eta emozioen kudeaketa.Tailerreko parte-hartzailea
Baliabide sozialak
- Bizkaiko Hartutako Kalte Zerebralaren Elkartea. ATECE Bizkaia
- Hartutako Kalte Zerebralaren Arabako Elkartea. ATECE Araba
- Hartutako Kalte Zerebralaren Arabako Elkartea. ATECE Gipuzkoa
- Gizatek - Bizkaiko Foru Aldundia. Orientazioa eta laguntza-produktuen erosketa
- Kalte Zerebralaren Espainiako Federazioa (FEDACE)
- Adinekoen eta Gizarte Zerbitzuen Institutua (IMSERSO)
- Gaixotasun Neurologikoen Ikerketa Zentroa Fundazioa (CIEN)
- Neurologiako Espainiako Elkartea (SEN)
- Neurologiako Espainiako Elkarteko Gaixotasun Zerebrobaskularrak Aztertzeko Taldea
- Pazienteen eta senideen elkarteak. Espainiako Iktus Federazioa (FEI)
- Desgaitasuna duten pertsonen lankidetza eta gizarteratzerako ONCE Fundazioa

Esteka interesgarriak
Dokumentuak
- Guía de Práctica Clínica para el Manejo de Pacientes con Ictus en Atención Primaria. Ministerio de Sanidad y Política Social, 2009.
- Plan de atención a los pacientes con ictus comunidad de Madrid 2021
- Guía de disfagia. Manejo de la disfagia en Atención Primaria. Sociedad Española de Médicos de Atención Primaria (SEMERGEN), 2020.
- Rehabilitación tras un ictus. Una guía para pacientes, cuidadores y familias. Kantabriako Gobernua 2014.
- Preguntas y respuestas sobre el ictus. Escuela de cuidados. Asturiasko Printzerriko Osasun Zerbitzua.
- Consejos para la vuelta a casa tras un ictus. Asociación Ictus de Asturias y otras Lesiones Cerebrales Adquiridas (ASICAS), 2020.
- Iktusa duten pazienteen eta haien zaintzaileen zaintzeko gida
- Errezetak janariaz gozatu eta disfrutatzeko errezetak disfagia.
Bideoak
- Iktusa, zuzenean. Elkarrizketak
- Iktusa. Alarma-sintomak eta zer egin
- Eguneroko higienea
- Disfagiari buruz
- Jarrera-aldaketak
- Artikulazioen zurruntasuna prebenitzeko mugimenduak
- Aulkitik ohera pasatzea
- Aulkitik komun-ontzira pasatu
- Aulkitik kotxera pasatu
- Mugimenduak ohe barruan
- Gurpil-aulkia behar den besaba eseri
- Bi hanken gainean ipintzen lagundu eta ibili
- Arropa ipini eta kendu
Azken aldaketako data: