Iktusa

Nola prebenitu daiteke?

1. Bizi-ohitura osasungarriak sustatzea:
   • Jarduera fisikoa erregulartasunez egitea
   • Dieta osasungarria
   • Gorputzaren pisua kontrolatzea
2. Ohitura kaltegarriak saihestea:
   • Tabakoaren kontsumoa
   • Alkohola hartzea
   • Sedentarismoa
   • Gehiegizko kaloriak
   • Drogak
3. Zure medikuak arrisku-faktore kardiobaskularrak aldizka kontrolatzea: hipertentsio arteriala, arritmiak, diabetesa, kolesterola...

Oso garrantzitsua! Hartu ezazu erregulartasunez agindutako medikazioa zure arrisku-faktore kardiobaskularrak kontrolatzeko.

Zeintzuk dira alarma-seinaleak?

Behean adierazten diren sintoma hauetatik edozein bat-batean eta ustekabean agertzeak adierazi dezake iktus bat dela:

• Besoan, hankan eta/edo aurpegian indarra galtzea
• Ikusmena osorik edo partzialki galtzea begi batean edo bietan, edo ikusmen bikoitza
• Mintzamena galtzea edo oztopatzea
• Ezegonkortasuna edo desoreka eta ibiltzeko gai ez izatea
• Oso buruko min gogorra
• Inurridura- edo sorgortze-sentsazioa aurpegian, besoan eta/edo hankan, gorputzaren aldeetako batean

Zer egin behar da sintomak agertzen direnean?

Aurretik aipatutako sintometako bat baldin baduzu:

• Deitu lehenbailehen 112-ra.

Garrantzizkoa da denbora, denbora galduta garuna ere galtzen baita!

Sintomak desagertu arren, eskatu egin behar duzu arreta medikoa

• Garrantzizkoa da sintomak hasi diren ordua idatziz jasotzea, igarotako denbora erabakigarria delako jaso dezakezun tratamendurako.

Gogoan izan zer ez duzun egin behar:

• Ezin duzu zain egon sintomak desagertzen diren arte
• Ez ezazu medikamenturik hartu.

Arreta-prozesua

Iktusa bat-batean hasten da eta eboluzioa oso desberdina izan daiteke pazientearen arabera. Iktusetik bizirik irtendako pazienteen % 40 inguruk desgaitasunen bat dute.

Iktusaren interbentzio-ereduak etapa desberdinak hartzen ditu barnean:

Fase akutua hasierako sintomen agerralditik eta iktus-kodea aktibatzetik hasten da; kodeak ospitaleratzeko, diagnostikorako eta tratamendurako denborak murriztea ahalbidetzen du.

Fase honen oinarrizko helburua da tratamendu mediko egoki bat burutzea, estabilizazio klinikoa lortuko duena, konplikazio posibleak saihestuko dituena eta pazientea akutuen ospitalean alta emateko prestatuko duena. Fase honetan profesional sanitario desberdinek parte hartzen dute, neurologiakoek eta neurokirurgiakoek batez ere.

Erreperfusio arterialeko zenbait tratamendu daude, tronboak edo odol-koaguluak disolbatzea edo erauztea ahalbidetzen dutenak, garunean zirkulazio-fluxua leheneratu ahal izateko, eta arteria buxatu ondorengo lehenengo 3-6 orduetan bakarrik aplikatu daiteke. Iktus-kodearen xedea da pazientea ospitalera berehala iristea; horrela, erreperfusio-tratamendua bere kasuan egokia bada, aplikatu egiten da.

Desgaitasunik agertuz gero, errehabilitazioko medikuak baloratuko du pazientea ospitalean, eta hark aztertuko ditu pazienteak errekuperatzeko dituen aukerak eta, lesio zerebralaren eta osasun-egoeraren arabera, erabakiko du jarraitu beharreko tratamendua.

Fase azpiakutuan, lehenengo errekuperazio-egunen ondoren eta desgaitasunen bat izanez gero, errehabilitazioko tratamendua behar izango du agian. Ahalik eta autonomia fisiko, errekuperazio kognitibo eta emozional handiena garatzea da helburua, eguneroko bizitzako jardueretarako independentzia lortze aldera. Etapa honetan, premien arabera, errehabilitazio-taldeko profesional desberdinek parte hartzen dute (fisioterapeutak, terapeuta okupazionalak, logopedak...)

Azken fasea pazientearen integrazio soziofamiliarra da. Lanerako edo okupaziorako itzulera erraztea da aldi honetako interbentzioaren lehentasunetako bat.

Zer gertatzen da ospitalean?

Hasiera batean, larrialdietako eta urgentzietako zerbitzuak pazientea egonkor mantentzen saiatzen dira, edozein kalte neurologiko iraunkor prebenitzen eta medikoki estabilizatzen.

Horretarako, akutuen ospitalera iristean, pazientea ospitaleko neurologia-zerbitzuan ingresatu ohi da normalean; behar izanez gero, Iktus Unitatean sartuko da, non lehenengo egunak monitorizatuta igaroko dituen estabilizazioa lortu artean.

Iktus Unitatea Neurologia Zerbitzuko arlo bat da, iktusa duten pazienteak fase akutuan (1-3 egun) zaintzeaz arduratzen dena. Hauek dira unitate hauen helburu asistentzialak:

• Arreta espezializatua bermatzea iktusaren lehenengo orduetan
• Beharrezko proba diagnostiko guztiak egitea lortzea lehenengo 72 orduetan
• Errehabilitazioa goizdanik hastea

Ospitaleko egonaldiaren helburua pazientearen zaintza bermatzea da, konplikazioak prebenitzeko eta desgaitasuna minimizatzeko. Bitartean, errehabilitaziorako premia ebaluatuko da eta zaintzaren jarraitasun-plan bat erabakiko da, alta eman ondoren paziente bakoitzak behar izaten duena.

Pazientea ospitalean dagoen unetik, familiak, iktus-taldeko profesionalen laguntzarekin, etxerako itzulerarako prestatzen hasi beharko du.

Ondorioak eta konplikazio posibleak

• Indarra galtzea: Gorputzaren alde batean indarra osorik edo partzialki galtzea da sarrien izan ohi den ondorioa.
• Oreka-arazoak: Seguru eta egonkor mantentzeko zailtasuna, pazientea eserita edo zutik dagoenean edo ibiltzen doanean.
• Zentzumenen eta pertzepzioaren alterazioak: Inurridura-sentsazioa, tenperaturaren, oinazearen edo ukimenaren pertzepziorik eza. Gerta daiteke gainera espazioan gorputz-adarren jarreraz ez jabetzea.
• Ikusmenaren nahasmenduak: Eskuineko edo ezkerreko eremuaren ikusmena galtzea, edo ikusmen bikoitza dira ondorio gisa izan ditzakeen sintometako batzuk.
• Mintzamenaren nahasmenduak: Ulertzeko eta/edo komunikatzeko zailtasuna edo hitzak ahoskatzekoa.
• Likidoak edo/eta solidoak irensteko zailtasuna, disfagia deitzen zaiona: Zailtasun horrek desnutrizio- eta deshidratazio-arriskua ekar dezake berekin, baita arnasbideko infekzioak izateko ere.
• Esfinterren nahasmenduak: Gernu-inkontinentzia ager daiteke, ez hainbeste uzki-esfinterreko ihesa. Ohikoa da idorreria izateko joera.
• Aldaketak gogo-aldartean eta/edo depresioa
• Nahasmendu kognitiboak: Alterazioa gerta daiteke oroimenean, orientazioan, erabakiak hartzeko zailtasuna.
• Beste batzuk: Erraz nekatzeko joera, loaren nahasmenduak…

Gehien erasandako pazienteengan konplikazioak izateko joera handiagoa da, eta horrek eragina izan dezake haien errekuperazioan:

• Mina: Indarra galdu duen goiko gorputz-adarreko sorbaldako mina da ohikoena. Pazienteen portzentaje txiki batek erremina izan dezake erasandako aldean, ukitzean edo mugimenduekin okerrera egiten duena; oinaze zentrala deitzen zaio eta tratamendu farmakologikoarekin arindu daiteke.
• Espastizitatea: Artikulazioen mugikortasunarekiko erresistentzia bat da, muskulu jakin batzuen etengabeko kontrakzioak eragindakoa; zurruntasuna eta oinazea berekin ekar ditzake, eta mugimendu jakin batzuk trabatu ditzake, ibiltzerakoan adibidez.
• Erorketak: Arriskua handia da pazienteek ezegonkortasuna eta/edo ikusmen-defizita eta/edo zentzumen-arazoak dituztenean eta/edo polimedikatuta daudenean. Erori ondoren hausturak izateko arriskua handiagoa da iktusa duten pazienteengan.

Errehabilitazioko tratamendua

Iktus baten ondoren autonomia pertsonala galtzen duen paziente orok jaso behar du errehabilitazioko medikuaren balorazioa. Errehabilitazioa prozesu bat da, denboran mugatua eta xede batzuetara bideratua, eta bere helburua da ahalik eta gaitasun funtzional handiena berreskuratzea, pazienteari independentzia lortzen eta ingurune soziofamiliarrean eta, ahal izanez gero, lanekoan ere berriro integratzen laguntzeko.

Errehabilitazioko prozesuan aktiboki egon behar dute inplikatuta pazienteak eta bere familiak edo zaintzaile nagusiak, bai tratamenduan bai erabakiak hartzeko garaian.

Errehabilitazioa fase goiztiarretan hasi behar da, pazientea ospitalean den aurreneko egunetan, bere egoera medikoak halakorik eskatu bezain laster. Kasu bakoitzean planteatutako errehabilitazio-planaren arabera, ospitalean edo modu anbulatorio batean jarraituko du tratamendua, bere etxetik edo egoitzatik. Desgaitasun akutua duten paziente batzuentzat, anbulantzian lekualdatuak izateko zailtasunak dituztenentzat, errehabilitazioa etxean bertan egiteko aukera eskaintzen ari dira Euskadin zenbait lekutan.

Errehabilitazioko tratamenduan, eraginkorra izan dadin, oso garrantzitsuak dira pazientearen lankidetza eta motibazioa. Pazientea iktusaren aurretik zuen egoera berera ahal adina leheneratzea da programen funtsezko helburua eta, zenbait kasutan, pazienteari defizit erresidualera egokitzen laguntzea.

Ohi denez, errehabilitazioko programek terapia-modalitate desberdinak hartzen dituzte barnean: fisioterapia, terapia okupazionala, logopedia edo beste batzuk. Errehabilitazioaren helburuak eta horiek lortzeko denbora indibidualizatuak dira, eta hainbat faktoreren menpe daude: adina, loturiko gaixotasunak, egoera funtzionala…

Ohi denez, galdutako gaitasunen errekuperazio handiena lehenengo aste eta hilabeteetan izaten da. Orokorrean, iktusaren ondorengo lehenengo 6 hilabeteak igarota ez da espero izaten hobekuntza adierazgarririk egoera funtzionalean.

Ohiko galderak